Relacje w rodzinie z problemami alkoholowymi są niezwykle skomplikowane. Dzieci wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym często przeżywają silny stres, strach, osamotnienie, brak akceptacji i odcięcie od innych. Aby poradzić sobie w takiej rzeczywistości, uczą się przystosowywać do trudnych warunków, przyjmując różne role w rodzinie. To niestety w konsekwencji prowadzi do utraty indywidualności dziecka, które dostosowując się do kryzysowej sytuacji zaniedbują swoje potrzeby i cele.

Dziecko alkoholika – jak je rozpoznać?

Czym zatem są role rodzinne, w które wcielają się dzieci alkoholików i jaką pełnią funkcję? Role są to wzorce zachowań, które umożliwiają dziecku alkoholika funkcjonowanie w rodzinie dysfunkcyjnej. Pozwalają one przystosować się dziecku do szkodliwego, często patologicznego systemu rodzinnego i w nim przetrwać. Stanowią one pewną maskę ochronną dla dziecka, pomagając mu zmniejszyć ciągłe napięcie emocjonalne i jakoś odnaleźć się w ekstremalnych warunkach w jakich przyszło mu żyć. Zwykle dziecko wchodzi w określoną rolę zupełnie nieświadomie, a wynika to z obserwacji, że określone jego zachowanie ma wpływ na sytuację rodzinną i zapewnia mu względny spokój w domu. Najczęściej opisywane wadliwe role rodzinne, w które wcielają się dzieci alkoholików to:

1. Dziecko-bohater – najczęściej jest to najstarsze dziecko w rodzinie. Dziecko to często przejmuje role dorosłych członków rodziny, którzy zajęci są zupełnie innymi sprawami, zaniedbując rolę ojca czy matki. Najstarsze dziecko skłonne jest do wielu poświęceń i wyrzeczeń na rzecz rodziny. Rezygnuje z siebie, aby stabilizować sytuację kryzysową w rodzinie i wspierać młodsze rodzeństwo. Swoją postawą próbuje ochronić i odciążyć innych członków rodziny. Zwykle ma małą świadomość siebie, swoich potrzeb, nie potrafi o siebie zadbać, ignoruje swoje zmęczenie. Na zewnątrz, na przykład w szkole, całą swoją postawą pokazuje, że u niego w domu jest wszystko w porządku. To nierzadko wzorowy uczeń, mający nieraz wybitne osiągnięcia w nauce, sporcie czy działalności społecznej. Często niestety podupada jego zdrowie fizyczne, sytuacja ta może też doprowadzić go do stanów skrajnego wycieńczenia i do poważniejszych problemów psychologicznych.
2. Dziecko wspomagające alkoholika – dziecko wchodzące w tę rolę przyjmuje postawę opiekuńczą i ochronną wobec rodzica-alkoholika. Dziecko to skupione jest na działaniach, które mają doprowadzić do tego, że uzależniony rodzic znacznie ograniczy swoje picie lub w ogóle przestanie pić alkohol. Dziecko starając się ustrzec rodzica przed negatywnymi skutkami używania np. przynosi mu alkohol, by ten nie musiał wychodzić z domu. Ta rola podobna jest do wzoru współuzależnienia, często występującego u partnera osoby uzależnionej.
3. Kozioł ofiarny – to tragiczna rola. Kozioł ofiarny to dziecko, na które zazwyczaj zrzucana jest wina za alkoholizm rodzica. Bo się źle uczy, bo dostarcza problemów wychowawczych i obwiniane jest przez innych za kłopoty pijącego rodzica. To powoduje u kozła ofiarnego niskie poczucie własnej wartości i silne poczucie winy. Często może usłyszeć, że gdyby się dobrze uczył lub zachowywał to rodzic by nie pił. Kozioł ofiarny reaguje na to buntem, niezgodą, ucieczkami z domu, wagarowaniem. To zwykle na nim wyładowuje się uzależniony rodzic. Ale też jest to jedyne dziecko, które potrafi powiedzieć pijącemu rodzicowi: „To nie moja wina, to ty pijesz i przez ciebie wszyscy cierpimy w tym domu”. Dziecko takie niestety odcina się emocjonalnie od swojej rodziny, szukając akceptacji wśród swoich rówieśników, często również z rodzin patologicznych. Tam znajduje zrozumienie dla swojej sytuacji. Niestety często wcześnie sięga po alkohol i narkotyki, uzależniając się od nich. W grę mogą też wchodzić ryzykowne zachowania seksualne.
4. Niewidzialne dziecko, nazywane też czasem dzieckiem we mgle – to dziecko wycofane społecznie, nieobecne, żyjące w świecie swoich fantazji i marzeń. Zwykle dziecko niewidzialne nie sprawia kłopotów wychowawczych, nie rzuca się w oczy. Ucieka od swoich uczuć i od sytuacji trudnych. Zamyka się często w swoim pokoju, ze słuchawkami na uszach przez 24 godziny na dobę, jeśli to możliwe. Kontaktowanie się z rzeczywistością sprawia mu trudność, dlatego też często odrywa się od niej np. za pomocą różnych używek.
5. Dziecko-maskotka – to najczęściej dziecko najmłodsze, urocze, przymilne, często ulubieniec rodziców. W sytuacjach kryzysowych pełni zadanie rozładowujące napięcie w rodzinie w chwilach kryzysowych. Dziecko to jest często wykorzystywane przez rodzica zdrowego do ujarzmiania agresji uzależnionego rodzica. Jest traktowane niepoważnie, co sprawia, że zaciera się granica pomiędzy powagą a żartem, śmiechem a płaczem. To z kolei doprowadza je do odcinania się od swoich uczuć. Nakłada maskę klauna, w sytuacji kiedy jest mocno przerażone, dowcipkuje, kiedy czuje smutek. Postać tragiczna.

Traumy dzieciństwa przeżywane w rodzinie z problemami alkoholowymi dzieci alkoholików zabierają ze sobą w dorosłe życie. Uświadomienie sobie swojej roli i pozycji w zaburzonym systemie rodzinnym to istotny etap w terapii Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA). Gdyż bez terapii w dorosłym życiu z ról granych w rodzinie dysfunkcyjnej się nie wyrasta. W dzieciństwie role rzeczywiście przynosiły obniżenie napięcia, umożliwiały radzenie sobie w toksycznym środowisku, jednak w dorosłym życiu przestają spełniać swoją funkcję. Zwykle są źródłem cierpienia, obciążenia i działają na szkodę – są częścią powtarzającego się schematu rodzinnego.

Zrozumienie, jaką rolę pełniło się jako dziecko w domu z rodzicem uzależnionym, może ułatwić lepsze poznanie siebie i przyczyn własnych zachowań w dorosłości. To także pierwszy krok do wyjścia z utartych schematów i odzyskania autentycznego „ja”.

Terapeuta uzależnień

Kuba Marian Marcol

Zyskaj kontrolę nad swoim życiem już dziś! Rozpocznij swoją drogę do wolności od uzależnień. Nie czekaj, zacznij zmianę teraz!

Skontaktuj się ☎ 530 940 354 ✉ biuro@dezyderata.com.pl

Wyślij wiadomość

Jak się zachowuje dziecko nałogowego alkoholika?

Na pierwszy rzut oka dzieci z rodzin alkoholowych nie różnią się od swoich rówieśników. Nierzadko są pilne, spokojne i nie sprawiają problemów wychowawczych. Zdarza się jednak, że reagują odwrotnie – mają trudności w nauce, wagarują, nie przestrzegają zasad szkolnych. Oba te zachowania mogą maskować dramat, który rozgrywa się w ich domu.

Tymczasem sytuacja w domu z problemami alkoholowymi niesie ze sobą ogromne straty w sferze psychicznej i emocjonalnej dziecka. Dziecko doświadczające nieustannych napięć, żyjące w ogromnym lęku żyje nierzadko w chaosie i totalnym braku poczucia bezpieczeństwa.

Zdarza się, że dziecko, poza przeżywanym stresem i brakiem poczucia bezpieczeństwa, doświadcza również bólu, przemocy psychicznej i fizycznej, upokorzeń czy molestowania seksualnego. Dziecko takie nigdy nie wie, co za chwilę może się stać, nie wie czego może się spodziewać po własnych rodzicach.

Jak wspierać dziecko z rodziny alkoholowej?

W rodzinach alkoholowych wszystko kręci się wokół rodzica, który nadużywa substancji psychoaktywnych. Należy pamiętać, że osobą uzależnioną może być zarówno ojciec, jak i matka, albo oboje rodziców. Pozostali domownicy, w tym dziecko, schodzą na dalszy plan. Jego potrzeby, emocje czy trudności szkolne często są ignorowane. Zostaje samo ze swoimi problemami i musi radzić sobie bez wsparcia.

W takim chaosie dziecko traci kontakt z rzeczywistością i szuka każdej możliwej drogi, by od niej uciec. Aby przetrwać, uczy się trzech rzeczy: nie ufać, nie mówić i nie odczuwać. Zresztą te trzy zasady są mu wpajane przez całe jego życie. Nie ufać, bo niedotrzymane słowa sprawiają zbyt duży ból i cierpienie. Nie mówić, bo w domu nie wolno o tym mówić, że ojciec czy matka są alkoholkami i piją.

W domu alkoholowym panuje ponura zmowa milczenia, a picie rodzica staje się wielką rodzinną tajemnicą. Nie można też poskarżyć się obcym ludziom czy poprosić kogoś o pomoc, bo to przecież wstyd. W konsekwencji dziecko uczy się nie odczuwać emocji, bo tak jest łatwiej, bo tak mniej boli. A wszystko to powoduje u dziecka niskie poczucie własnej wartości. Wszystkie wymienione wyżej czynniki mają ogromny wpływ na dalsze losy dzieci z rodzin alkoholików: na wybór studiów, ich karierę zawodową, czy wybór partnera życiowego.

Jak pomóc dziecku wychowującemu się w rodzinie alkoholowej?

Dzieci żyjące w rodzinach alkoholowychto dzieci cierpiące. Dlatego tak ważne jest, aby ktoś z dorosłych skierował je do psychologa dziecięcego. Tam może otrzymać fachową pomoc – czy to w postaci psychoterapii czy choćby jego wysłuchania, zauważenia jego problemów. Kiedy dziecko alkoholika będzie mogło w bezpiecznej atmosferze opowiedzieć o swoich emocjach, lękach, obawach, i potrzebach – dozna ulgi. Skoro nie mogą w domu rodzinnym zaznać bezpiecznej więzi z dorosłymi, to jakiekolwiek życzliwe wsparcie ze strony innych dorosłych może okazać się bezcenne. Myślę tu o psychologach dziecięcych, pedagogach szkolnych, wychowawcach, nauczycielach czy katechetach. Optymalne w tej sytuacji jest to, aby również pozostali członkowie rodziny dziecka byli objęci opieką psychologiczną. Nie zawsze bywa to możliwe, ale warto próbować .

Psycholog dziecięcy, kiedy już dziecko alkoholika trafi pod jego opiekę, może pomóc mu przejść przez tą niezwykle dla niego trudną sytuację. Może pracować z nim w ramach terapii nad zbudowaniem przez dziecko korzystnego obrazu samego siebie, może pochylić się nad jego sferą uczuciową, nad zmianą sposobu myślenia, poczucia sprawczości, stawiania granic czy budowania sieci wsparcia. Ogromnym wsparciem dla nastoletniego dziecka mogą również stać się grupy samopomocowe Wspólnoty Al-Ateen. Informacje o tej wspólnocie można bez problemu znaleźć w internecie.

Jeśli jako rodzic chcesz pomóc dziecku wychowującemu się w rodzinie z osobą nadużywającą alkoholu, warto skorzystać z kilku poniższych rad:

1. Zacznij od zdobycia solidnej wiedzy na temat choroby alkoholowej. Wiedza ta przyda Ci się w rozumieniu tej choroby, ale i zrozumienia tego co przeżywa dziecko alkoholika.
2. Rozmawiaj z dzieckiem o wszystkim, co się dzieje w domu. Pamiętaj o tym że dziecko i tak wie już bardzo dużo na temat problemów alkoholowych.
3. Akceptuj wszystkie uczucia dziecka. Często jego reakcje są pochodną chorej sytuacji panującej w domu i mogą być całkowicie nieadekwatne, nadmiarowe. Staraj się je zrozumieć, kiedy odczuwa złość na pijącą osobę.
4. Nie zgrywaj przed dzieckiem osoby wszystkowiedzącej. Jesteśmy tylko ludźmi, którzy mają prawo popełniać błędy. Niech Twoje dziecko widzi w Tobie rodzica, a nie osobę bez emocji.
5. Dbaj o siebie i staraj się nie reagować przy dziecku zbyt emocjonalnie – lękiem czy paniką. Tobie również może pomóc terapia dla osób współuzależnionych, dlatego warto z niej skorzystać.
6. Nie koncentruj się na alkoholiku i jego piciu. Nie wiedząc jak pomóc, często pomagasz mu trwać w jego uzależnieniu. Skoncentruj się na sobie i swoim dziecku. Stawiaj wasze potrzeby na pierwszym miejscu.
7. Zawsze, bez względu na okoliczności zapewniaj dziecko o tym, że je kochasz. Często je przytulaj, słuchaj co ma Ci do powiedzenia, bo pewnie jest to dla niego ważne. Mów do swego dziecka, że jest dla Ciebie bardzo ważne i zawsze na Ciebie będzie mogło liczyć.

Więcej opinii

Jak powinni zareagować nauczyciele i szkoła?

Szacuje się, że około 1,5 miliona dzieci dorasta w rodzinach z problemem alkoholowym. Dane Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wskazują, że w Polsce żyje od 2 do 2,5 miliona osób pijących w sposób szkodliwy, z czego około 800 tysięcy jest uzależnionych. To oznacza, że skutki uzależnienia od alkoholu mogą dotykać nawet 8% społeczeństwa. W każdej klasie może być dziecko, którego codzienność naznaczona jest obecnością alkoholu w domu. Sprawdź, jak wspierać ucznia, który zmaga się z takim doświadczeniem.

Jak wspierać na co dzień dziecko wychowujące się w rodzinie alkoholowej?

Jeśli chcesz pomóc małoletniemu, postaraj się wzbudzić jego zaufanie:

1. bądź gotowy go wysłuchać – zapewnij o swoim wsparciu,
2. szczerze rozmawiaj o sytuacji, nie okłamuj, że nic się nie dzieje, zapewnij, że nie jest to jego wina ani jego rodziców – uzależnienie od alkoholu to choroba,
3. zapewnij mu kontakt z psychologiem.

Dziecko musi usłyszeć wyraźnie: „to nie twoja wina”. Zwracaj uwagę na wszelkie sygnały agresji i nie bagatelizuj ich. Gdy potrzebujesz pomocy, sięgnij po wsparcie – możesz skontaktować się z poradnią psychologiczną, zadzwonić na bezpłatną infolinię lub porozmawiać z psychologiem szkolnym.