Mechanizm iluzji i zaprzeczeń w chorobie alkoholowej – co warto wiedzieć?

Każdy człowiek jest zdolny do myślenia logicznego, racjonalnego, właściwego osobom dorosłym oraz do myślenia magiczno-życzeniowego, charakterystycznego zwłaszcza dla dzieci. U większości zdrowych ludzi ten mechanizm nie działa. Ale myślenie magiczno-życzeniowe bywa niekiedy przydatne także w życiu osób uzależnionych od alkoholu.

Alkohol a procesy myślowe

Alkohol osłabia zdolność do racjonalnego myślenia, wzmacniając myślenie magiczno-życzeniowe.  U osoby uzależnionej naturalna skłonność do myślenia magiczno-życzeniowego zostaje wzmocniona  i zaprzęgnięta w służbie podtrzymywania uzależnienia. Zniekształcone spostrzeganie rzeczywistości dotyczy przede wszystkim rozmiarów picia alkoholu i jego konsekwencji. Powstaje system przekonań, utrudniający dostrzeżenie negatywnych konsekwencji picia alkoholu.

Zniekształcone myślenie na temat swojego położenia, picia alkoholu, prawdziwych przyczyn pretensji rodziny czy pracodawcy i przyczyn przykrych wydarzeń w życiu alkoholika to znak, że u niego działa mechanizm iluzji i zaprzeczeń. Mechanizm iluzji sprawia, że – wbrew oczywistym faktom – alkoholik nie widzi powodów do zaprzestania picia, znajduje natomiast wiele uzasadnień, by pić nadal.

To nie ja, czyli jak działa mechanizm iluzji i zaprzeczeń

Jak działa mechanizm iluzji i zaprzeczeń? Osoby uzależnione stosują w sposób podświadomy szereg mechanizmów uzależnionego myślenia. Dobrym przykładem jest zaprzeczanie faktom związanym z piciem alkoholu – po osobie pijącej widać skutki napicia się, a ona zaprzecza, że piła cokolwiek.

Ponadto umysł osoby uzależnionej stosuje szereg różnych mechanizmów obronnych. Niestety większość z nich działa nieświadomie na rzecz uzależnienia, a nie na rzecz wyzdrowienia. Choć osoba uzależniona nie ma świadomości zniekształceń poznawczych powstałych wskutek picia alkoholu. Mechanizmy te pozwalają alkoholikowi nie zwariować – pod ich wpływem niewygodne fakty znikają, odcinając alkoholika od negatywnych doświadczeń, przeżywania przykrych uczuć. Osoba uzależniona kierując się tymi mechanizmami obronnymi, nie bierze odpowiedzialności za swoje życie, ma fałszywy obraz swojego zachowania.

Świat iluzji – ograniczona zdolność do racjonalnego postępowania

Mechanizm iluzji u osoby uzależnionej, dotkniętej chorobą alkoholową, pozwala jej zaciemniać obraz rzeczywistości a w to miejsce tworzyć ogrom zupełnie nierealistycznych wizji. Na przykład pijany alkoholik mówi: mogę przestać pić w każdej chwili, ale nie przestaje. Pijany alkoholik twierdzi np. że wystarczy mocno chcieć przestać, aby stało się to realne.

Niestety od pewnego momentu osobie uzależnionej, niezbędna jest pomoc z zewnątrz, bez niej walka o trzeźwość jest niemożliwa. Poza tym alkoholik zaprzecza niewygodnym faktom ze swojego życia i w pewnym momencie zupełnie odrywa się od rzeczywistości. Niebagatelną rolę w tym spełnia system iluzji.

Przejawy mechanizmu iluzji i zaprzeczeń u osoby uzależnionej

Osobę uzależnioną charakteryzują pewne specyficzne zachowania. Na system iluzji i zaprzeczeń składają się niżej wymienione mechanizmy uzależnionego myślenia:

proste zaprzeczanie – podtrzymywanie przekonania, że coś nie istnieje, mimo że w rzeczywistości to coś występuje. Typowym przykładem jest uporczywe twierdzenie, że nie ma się problemu z uzależnieniem od alkoholu, narkotyków, leków pomimo oczywistych dowodów, które to potwierdzają i są dostrzegane przez otoczenie.

 minimalizowanie – przyznawanie się do problemów z alkoholem, narkotykami, lekami, ale w taki sposób, że problemy te wydają się  znacznie mniejsze i nie tak poważne jak w rzeczywistości.

 obwinianie – zaprzeczanie własnej odpowiedzialności za pewne zachowania i utrzymywanie, że ktoś inny lub coś innego jest za nie odpowiedzialny.

racjonalizowanie – budowanie alibi, usprawiedliwień i innych wyjaśnień swego zachowania pomniejszających własną odpowiedzialność i przedstawiających w pozytywnym świetle motywy swego postępowania. Służą one przede wszystkim do dostarczania wyjaśnień zachowań związanych z piciem, braniem, innych niż fakt uzależnienia. Bardzo często nie występuje tu proste zaprzeczanie faktom dotyczącym zachowania, za to przedstawia się fikcyjne bądź złudne wyjaśnienia przyczyn

 intelektualizowanie – unikanie konkretnej i osobistej świadomości problemów alkoholowych, narkotycznych, lekowych, traktowanie ich w sposób abstrakcyjny, przy pomocy uogólnień, spekulacji intelektualnych, analizy teoretycznej, mówienie o innych a nie o sobie.

odwracanie uwagi – zmienianie przedmiotu rozmowy lub refleksji w celu uniknięcia tematów zagrażających i dotyczących zachowań związanych z alkoholem, narkotykami.

fantazjowanie – budowanie wyobrażeń na temat nierealistycznych sytuacji, wydarzeń i własnych czynów.

 koloryzowanie wspomnień – modelowanie obrazu minionych zdarzeń zgodnie z aktualnymi potrzebami, w służbie dalszego picia, brania.

 marzeniowe planowanie – tworzenie naiwnych wizji własnych działań i sytuacji, potrzebnych do rozwiązania konkretnych problemów życiowych i poprzestanie tylko na przeżywaniu przyjemnych doznań towarzyszących tym marzeniom.

Czy osoby uzależnione zawsze walczą z mechanizmem iluzji i zaprzeczeń?

Osoba uzależniona sama nie ma szans poradzić sobie z silnie działającym systemem iluzji i zaprzeczeń. Dzięki tym mechanizmom osoba uzależniona nieraz przez wiele lat zaprzecza, że ma jakikolwiek problem z powodu picia alkoholu. Do tego, aby poradzić sobie z rozbrojeniem mechanizmu iluzji i zaprzeczeń potrzebna jest długotrwała terapia alkoholowa. Bez terapii wyjście z tych stanów umysłu nie jest możliwe.

Gdzie szukać pomocy?

Pomoc fachową można uzyskać w poradniach uzależnień ośrodkach terapii uzależnień, czy poprzez udział w grupach samopomocowych Wspólnoty Anonimowych Alkoholików. I po pewnym czasie aktywnego uczestnictwa w procesie terapii pacjent powinien wrócić do rzeczywistości, nauczyć się ją rozpoznawać taką, jaka ona jest naprawdę i wziąć odpowiedzialność za swoje życie, zacząć żyć w realnym świecie.

Jeśli jesteś osobą bliską uzależnionego, sprawdź także: pomoc dla rodzin alkoholików oraz terapia dla współuzależnionych.