Substancje uzależniające: czyli co nas uzależnia?

Świadomie czy też nie znakomita większość ludzi bagatelizuje uzależnienia jako choroby. Najczęściej myślą: „Mnie to nie dotyczy” albo „Każdy jest kowalem własnego losu”, albo „Robię to, bo prostu to lubię…”. Niektórzy poprzez negowanie i ironizowanie bronią uzależnień, stają się ich adwokatami. Bezmyślnie powielają zasłyszaną frazę: „Od wszystkiego można się uzależnić, nawet od powietrza”.

TO NIE JEST PRAWDA! NIE OD WSZYSTKIEGO MOŻNA SIĘ UZALEŻNIĆ! Powietrze nie jest substancją, od której można się uzależnić. Jest substancją, od której zależy życie prawie wszystkich organizmów – ponieważ w jej skład wchodzi tlen. Żeby to zrozumieć, trzeba znać istotę uzależnienia i wiedzieć, czym musi charakteryzować się substancja uzależniająca. Bezmyślne zdanie dotyczące powietrza i uzależnienia się od niego jest, co najwyżej, kiepską racjonalizacją.

Przyjrzyjmy się bliżej, czym są substancje uzależniające oraz jak działają w organizmie.

Substancje psychoaktywne

UZALEŻNIENIE – jest to nabyty stan zaburzenia zdrowia psychicznego i fizycznego, który charakteryzuje się okresowym lub stałym przymusem wykonywania określonej czynności lub zażywania PSYCHOAKTYWNEJ SUBSTANCJI CHEMICZNEJ.

Substancja psychoaktywna (nazywana również substancją psychotropową) – jest to substancja chemiczna (związek chemiczny) lub mieszanina substancji mająca bezpośredni lub następczy wpływ na funkcjonowanie mózgu, czego efektem są zmiany postrzegania, nastroju, świadomości, procesów poznawczych i zachowania.

Najbardziej uzależniające substancje

Ocena tego, które używki są bardziej uzależniające, nie należy do łatwych zadań, nawet dla naukowców. Każdy człowiek inaczej reaguje na narkotyki. Zachowania wahają się od poczucia przyjemności, które występuje po zażyciu substancji, aż po pragnienie, a nawet fizyczny dyskomfort związany z odstawieniem używki.

Grupa specjalistów, w której skład wchodzili eksperci z Royal College of Psychiatrists (chemicy, kryminolodzy i farmakolodzy) postanowiła podjąć się ułożenia używek w odpowiedniej kolejności. W badaniach wykorzystano dane naukowe i relacje osób uzależnionych.

ALKOHOL – miejsce piąte

Alkohol wchodzi w interakcję w mózgu z tak zwanymi neuroprzekaźnikami pobudzającymi, spowalniając myślenie, oddech i rytm pracy serca; jednocześnie poprawia pracę neuroprzekaźników hamujących, wywołując poczucie przyjemności. Ponadto alkohol powoduje poszerzenie naczyń krwionośnych, co daje złudne poczucie siły fizycznej.

Około 22% próbujących alkoholu (na pewnym etapie życie) uzależni się od niego.

BARBITURANY – miejsce czwarte dla tych substancji chemicznych

Barbiturany są wciąż przepisywane w leczeniu stanów lekowych czy na bezsenność. Należą jednak do uzależniających substancji. Blokują odbieranie części sygnałów w mózgu, skutecznie wyciszając niektóre obszary w tym organie. Te substancje uzależniające przy niskich dawkach mogą wywoływać stan euforii, jednakże większa dawka zaburza proces oddychania i może doprowadzić do śmierci.

NIKOTYNA – trzecie miejsce

Jest składnikiem uzależniającym, który znajduje się w tytoniu. Podczas inhalacji dymem tytoniowym nikotyna przenika do krwi, a następnie do mózgu. Jej poziom w organizmie może zwiększyć się już w ciągu 10 sekund, dzięki czemu wywoływany przez nią efekt przyjemności pojawia się prawie natychmiast. Nieco wolniej, jednak wciąż szybko, przyjemność ustępuje. To dlatego u ludzi uzależnionych tzw. głód nikotynowy może pojawiać się nawet co 20 minut, a sami uzależnieni od nikotyny, którzy próbują zerwać z nałogiem, w 85% do niego wracają.

KOKAINA – miejsce drugie

Już kilka sekund po jej zażyciu mózg zostaje zalany poprawiającą nastrój i dającą uczucie przyjemności dopaminą. Uczucie przyjemności jest tak silne, że część zwierząt laboratoryjnych wybierało kokainę zamiast jedzenia, przez co umierało z głodu.

HEROINA – jedna z najsilniejszych substancji psychoaktywnych

Według badaczy substancji psychoaktywnych najbardziej uzależniającą substancją jest heroina. Ta niebezpieczna substancja wpływa na układ nerwowy i często doprowadza do utraty kontroli. Jest ona narkotykiem z grupy opiatów, który powoduje, że poziom dopaminy w ośrodku nagrody w mózgu gwałtownie wzrasta. U zwierząt podczas testów odnotowano aż 200% wzrost poziomu hormonu szczęścia. 

Ludzki mózg przekształca heroinę w morfinę, która przyczepia się do molekuł w komórkach odpowiadających za odbieranie przez nas bólu i nagrody, przez co tworzy mocne poczucie euforii. Przedawkowanie może zabić, ponieważ spowalnia, a nawet zatrzymuje proces oddychania. Leczenie narkomanii najskuteczniejsze jest w specjalnych ośrodkach terapii uzależnień.

Podział narkotyków według Światowej Organizacji Zdrowia

• opioidy (heroina, morfina, fentanyl);
• psychostymulanty (amfetamina, metamfetamina);
• kokaina;
• marihuana i haszysz (THC);
• halucynogeny DMT;
• psychodeliki (LSD);
• środki lotne (kleje, rozpuszczalniki);
• leki uspokajające i barbiturany;
• nikotyna;
• alkohol etylowy.

Istnieje szereg substancji przyjmowanych przez ludzi, które wywołują zaburzenia percepcji lub uzależnienie, jednak za przyzwoleniem społecznym nie są one uważane za narkotyki.

To nie są narkotyki, a jednak uzależniają – niewinne substancje uzależniające

Polska należy do kręgu kulturowego, w którym narkotykami nie są nazywane następujące substancje (pomimo udowodnionej szkodliwości i potencjału uzależniającego znacznie przewyższających wiele nielegalnych substancji – dotyczy to zwłaszcza nikotyny i alkoholu):

• leki przeciwbólowe dostępne bez recepty,
• kofeina oraz podobne substancje zawarte w kawie, kakao, herbacie, czekoladzie,
• alkohol etylowy zawarty we wszelkich napojach alkoholowych,
• nikotyna zawarta w tytoniu.