Fazy uzależnienia od narkotyków

Trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie „dlaczego ludzie biorą?”. Czynników motywujących do podjęcia takiej decyzji jest wiele, ale jedno jest pewne – narkotyki zmieniają życie i człowieka. A wszystko zaczyna się w bliżej nie określonym punkcie, gdzieś w przeszłości, pod wpływem chwili lub obmyślonego planu.

Mózg i narkotyki

Narkomania to rodzaj uzależnienia, który determinuje zachowania kompulsywne – nie dające się opanować i wykonywane pod wpływem silnego przymusu wewnętrznego. Dlatego też osoba nadużywająca i uzależniona sięga po narkotyki, pomimo negatywnych konsekwencji zdrowotnych. Silny impuls brania nie zanika nawet wtedy, kiedy pojawiają się pierwsze stany abstynencyjne (odstawienne) – depresyjne, lękowe, psychotyczne (omamy, urojenia).

Świadomość zagrożenia fizycznego i psychicznego wydaje się być wystarczającym argumentem dla wielu osób, które nie chcą brać. Jednak pomimo niezbitych dowodów naukowych dotyczących szkodliwości narkotyków, ludzie decydują się być na haju, choćby za wszelką cenę.

I tutaj kryje się jedna z odpowiedzi na pytanie:
Dlaczego narkotyki działają podstępnie?
odpowiedź: Ponieważ trwale zaburzają funkcjonowanie mózgu.

Mózg i układ nerwowy to najbardziej złożony układ organizmu. Skomplikowany system sieci struktur i wzajemnych zależności, kontroluje wszystkie funkcje w ciele. Mózg odpowiada za większość najważniejszych zadań wyższych tj. rozumienie, logiczne myślenie, odczuwanie (emocje). Składa się z olbrzymiej ilości komórek (neuronów), które przekazują sobie wzajemnie istotne informacje.

Mamy w głowie spory komputer: klikamy, wysyłając przez komórkę (neuron) sygnał (neuroprzekaźnik), który przechodząc przez synapsy (połączenia pomiędzy komórkami), przekazuje informacje. Następnie pojawia się odpowiedź zwrotna w postaci określonego zachowania. Narkotyki zaburzają działanie neuronów, zastępując naturalne bodźce nienaturalnym wzmocnieniem lub zakłócaniem komunikacji międzykomórkowej.

Wzmocnienie pozytywne

Początkowe stadium działania narkotyku można nazwać nagradzającym. Środki psychoaktywne wpływają na działanie tej części mózgu, która odpowiada za odczuwanie krótkotrwałej przyjemności. Efekt ten nazywany jest „wzmocnieniem pozytywnym”. To, co początkowo daje poczucie euforii, staje się przekleństwem. Z czasem, narkotyki zaburzają u uzależnionego odczuwanie przyjemności. Osoba zaczyna brać więcej, zwiększa się tolerancja na narkotyk.

Uzależnienie to stan, w którym kontrola podstawowych funkcji krytycznych podtrzymujących życie, ulega naruszeniu. A konsekwencje? Zaburzony sen, odżywianie, oddychanie, tętno. Uzależniony poszukuje narkotyku kosztem innych celów i fundamentalnych potrzeb. Pojawiają się przykre skutki zdrowotne. Zmniejsza się zdolność do odczuwania pierwotnej przyjemności.

Nadużywanie narkotyków i pojawienie się określonych konsekwencji przyjmowania narkotyków

Rozpoznanie uzależnienia – według obszaru i przykładowych objawów:

• Psychopatologia
  • wzmożone pragnienie przyjmowania substancji
  • odczuwanie przymusu brania
  • całkowita utrata lub zaburzona kontrola stosowania narkotyku
• Patofizjologia
  • zmiana/wzrost tolerancji na narkotyk
  • pojawienie się objawów odstawiennych
• Zachowanie
  • branie pomimo wiedzy o szkodliwości i ryzyku
  • patologiczne kłamstwo
  • zaniedbywanie obowiązków
  • skupienie się na pozyskiwaniu narkotyku

Faza I: eksperymentowanie

Etap pierwszego kontaktu z narkotykami odbywa się zazwyczaj okazjonalnie, towarzysko, pod wpływem otoczenia i sytuacji (impreza, koncert, spotkanie z nowymi znajomymi). Dotyczy to nie tylko osób młodych. Faza inicjacji opiera się na sprawdzeniu jak działa dany narkotyk.

Opinie na temat bezpieczeństwa fazy eksperymentowania, są podzielone. Jedni uważają, że to mało znaczące, naturalne zjawisko poznawania czegoś nowego (dotyczy osób wchodzących w etap dorastania) – inni, że to znaczący etap na drodze do uzależnienia.

Bezsprzecznym jest fakt, że każda osoba używająca substancji psychoaktywnych i uzależniona od narkotyków, przeszła fazę inicjacji. Co więcej, już na tym etapie, pojawia się niebezpieczeństwo ryzykownego użycia – prowadzenie samochodu pod wpływem i inne zachowania niebezpieczne.

Etap eksperymentowania jest elementem wyjściowym – to tutaj pojawia się ciekawość, która chce być zaspokojona. Biologicznie, dzięki niskiej tolerancji na narkotyk, łatwo osiąga się stan odurzenia.

Na etapie eksperymentowania osoba stoi na rozdrożu:

Droga nr 1

Czujemy awersję do tego rodzaju „rozrywki”, zniechęcamy się, unikamy przyszłych okazji lub zapominamy o incydencie. Przyjęte substancje mogły wzbudzić negatywne emocje, nie być atrakcyjne lub świadomość zagrożeń sprawia, że nie mamy ochoty na podejmowanie dalszego ryzyka.

Faza inicjacji dla niektórych jest ostatnią fazą procesu uzależniania i polegała tylko na kilkakrotnym spróbowania danej substancji. Może zakończyć się całkowitym zerwaniem kontaktu z narkotykami.

Droga nr 2

Ulegamy dalszym pokusom, szukamy okazji, oczekujemy czegoś więcej, podoba nam się „nowy stan”, wczuwamy się w klimat otoczenia i ludzi, chcemy należeć do społeczności i być akceptowanym.

Osobę, której I faza uzależnienia od narkotyków zaczyna wymykać się spod kontroli łatwo rozpoznać - zaczerwienione oczy i rozszerzone źrenice, nadmierne używanie środków zapachowych, aby ukryć zapach narkotyków, zaniedbywanie nawyków higienicznych, porzucenie dotychczasowych zainteresowań i hobby, wyraźna nadpobudliwość lub ospałość.

Faza II: przyjemność ze stanu odurzenia

Faza II to kolejny etap uzależnienia i cechuje się praktykowaniem celowym i zaplanowanym. Szukamy okazji do brania lub obracamy się w gronie osób „biorących”. Wiele czynników społecznych wpływa na zatracenie się w przyjemność odurzenia: chwilowe problemy, konflikty z najbliższymi, niezadowolenie w związku, emocjonalna przepaść w rodzinie, patologiczne znajomości, brak akceptacji czy też niskie poczucie własnej wartości.

Dojrzewanie to specyficzny czas w życiu każdego młodego człowieka. To etap zmian zarówno fizycznych, psychicznych i społecznych. Młodzież narażona na kontakt z substancjami odurzającymi, poprzestaje na kilku próbach lub wciąga się w fazę odczuwania przyjemności ze stanu odurzenia. Etap realnego niebezpieczeństwa właśnie pozstępuje.

Każde, pogłębiające się zachowanie narkotyczne – przybliża do uzależnienia. Dotyczy to wszystkich osób stykających się z problemem narkomanii.

Etap satysfakcji i złudnego poczucia kontroli nad zażywaniem sprawia, że osoba uzależniona brnie dalej w swoje pragnienia. Skraca się czas pomiędzy jedną dawką, a drugą – wyzwala się chęć mocniejszych wrażeń i doznań. Ten etap, zwany jest również fazą przyjmowania okazjonalnego. Pomimo braku fizycznej potrzeby odurzenia, osoba stosująca określone substancje naraża się na realne ukształtowanie nawyku.

Niezdolność dostrzegania skutków brania sprawia, że osoby wypierają rosnący problem (postawa zaprzeczenia). Dalsze fazy uzależnienia od narkotyków pokazują, że konfrontacja z trudną prawdą jaką jest problem narkotykowy sprawia ból, wyzwala wstyd – dlatego istnieje naturalna tendencja do zaprzeczania faktom.

Faza III: najważniejsze to być na haju za wszelką cenę

Krótką drogę pokonuje osoba zażywająca narkotyki – od fazy II do III. Dawka tworzy truciznę, która zaczyna opanowywać ciało i psychikę. Pojawia się stan nadużywania, ryzykownego brania i poczucia bycia na haju za wszelką cenę. To etap, w którym ryzyko pojawienia się znacznych szkód w wyniku zażywania staje się realne i potęguje.

Faza III obejmuje używanie problemowe substancji, czyli uwidaczniają się zmiany stylu życia, zachowania, percepcji i wyglądu. Pogorszeniu ulegają kontakty z otoczeniem: z rodziną i znajomymi. Pojawiają się problemy umysłowe, prawne i finansowe.

Zaburzona kontrola zachowania odbija się na codziennym funkcjonowaniu. Osoba nadużywająca poszukuje nowych znajomych, o podobnych do swoich preferencjach.

Osiąganie haju jest przymusem ciała, wzrasta tolerancja na używki, więc branie odbywa się codziennie, niezależnie od pory dnia i sytuacji. Uzależnione osoby kupują, handlują, biorą w samotności. Pragnienie haju przyćmiewa dotychczasowe życie.

Sytuacja osoby wpadającej w nałóg jest już trudna, niebezpieczna i mocno zagrażająca życiu. Zmianie ulega cały proces komunikacji – pojawia się drażliwość, konfliktowość i agresja. Osoby na głodzie zaczynają kraść i dopuszczać się czynów przekraczających normy moralne. Wchodzą na drogę przestępstwa, zatracają się w otchłani ryzykownego używania substancji.

Faza IV: biorę narkotyki, żeby czuć się normalnie

Ile osób rozpoczynających „przygodę” z narkotykami zdaje sobie sprawę, że może stracić kontrolę nad braniem i własnym życiem?

Faza IV to regularne stosowanie narkotyku. Na tym etapie bierze się po to, aby móc funkcjonować. Wyniszczony organizm nie odczuwa naturalnych przyjemności. Długotrwałe przyjmowanie substancji psychoaktywnych, prowadzi do ostrych i przewlekłych stanów psychotycznych i depresyjnych.

Świadomość zagrożenia jaką niesie za sobą narkomania, jest pozorna. Może się wydawać, że biorą i uzależniają się tylko ludzie słabi, bez silnej woli, wywodzące się z określonego środowiska społecznego. Tymczasem uzależnić może się każda osoba zażywająca substancje psychoaktywne.

Osoby uzależnione starają się ukryć swój problem, ale kłamstwo na tym etapie już nie wystarcza. Tylko zaprzestanie brania, detoks narkotykowy i poddanie się terapii, może uratować uzależnionego przed śmiercią.

Uzależnienie od narkotyków: niebezpieczne skutki

Narkomania pociąga za sobą wiele skutków zdrowotnych oraz społecznych. Osoba uzależniona stanowi zagrożenie dla siebie i otoczenia, dopuszcza się przestępstw. Swoim zachowaniem przekracza granice zdrowego rozsądku: prowadzi pojazdy pod wpływem narkotyków, prowokuje los wchodząc np. na dach wieżowca.

Konflikt z otoczeniem utrudnia komunikację z uzależnionym. Skrajna nieodpowiedzialność prowadzi do niebezpiecznego używania zakażonego sprzętu, wstrzykiwania nieznanych substancji, przygodnego seksu.

Uzależnienie idzie w parze z chorobami psychicznymi – może być poprzedzone chorobą lub ją wywołać w konsekwencji brania. Zaburzenia psychiczne tj. lęk, depresja, schizofrenia mogą się również pogłębiać

Wpływ na ogólny stan zdrowia

• Zaburzenia jedzenia, senność lub brak snu, osłabienie popędu seksualnego
• Skrajne wahania nastroju
• Charakterystyczny zapach wydychanego powietrza, skóry, włosów
• Zaniedbanie wyglądu, brak higieny
• Ciągłe zmęczenie, apatia, drżenie rąk, bóle żołądka, głowy lub klatki piersiowej
• Zaburzone czynności ruchowe, powolny chód

Zmiana zachowania i stanu psychicznego

• Radykalna zmiana zachowania: od przyspieszonego toku myślenia, do przygnębienia,
• Dziwaczne zachowania
• Urojenia, napady śmiechu, bełkotliwa mowa
• Trudności w zapamiętywaniu i koncentracji, drażliwość, przygnębienie, napady lęku

Zmiana wyglądu

• Nagłe chudnięcie
• Ziemista lub blada cera, świąd i przebarwienia skóry
• Przekrwienie spojówek, opuchnięcie powiek,
• Rozszerzone lub zwężone źrenice nie reagujące na światło
• Ślady po wkłuciach dożylnych, wybroczyny, zasinienia
• Poparzenia palców,
• Widoczne uszkodzenia ciała (np. po pobiciu)

---

Źródła:

Wielka Encyklopedia Zdrowia dla całej rodziny, dr Susan Lipscombe, wyd. Olesiejuk 2014, ISBN 978-83-7708-912-5, ISBN 978-83-7770-675-6
Krajowe Biuro Do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii - Objawy używania substancji psychoaktywnych:
https://www.kbpn.gov.pl/portal?id=490267
National Institute on Drug Abuse – NIDA; Addiction Science, About Addiction Science:
https://www.drugabuse.gov/drug-topics/addiction-science
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane z używaniem substancji psychoaktywnych. Systemy diagnostyczne, klasyfikacje, terminologia, Bogusław Habrat - Zespół Profilaktyki i Leczenia Uzależnień Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie; tom 7, nr 2, 75–81 2010 Via Medica Akademia „Psychiatrii” ISSN 1732–9841
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane z używaniem substancji psychoaktywnych. Systemy diagnostyczne, klasyfikacje, terminologia, Bogusław Habrat - Zespół Profilaktyki i Leczenia Uzależnień Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie; tom 7, nr 2, 75–81 2010 Via Medica Akademia „Psychiatrii” ISSN 1732–9841